Wat gebeurt er aan de hemel?
Het begin van het nieuwe jaar dat, als het weer meewerkt, weer bol staat van de mooie verrekijkermomenten.
Wat is er in januari allemaal te zien?
Planeten
Het is een prachtige maand wat betreft de zichtbaarheid van de planeten. Je kunt ze deze januari allemaal zien!
Dat niet alleen: vroeg in het jaar trappen we af met een schitterende samenstand tussen Venus en de Maan en als klap na de vuurpijlen op 4 januari de bedekking van Saturnus door de maan.
Mercurius is de eerste dagen van de maand aan de ochtendhemel te zien.
Venus is een helder baken aan de avondhemel en gaat 4 uur na de zon onder.
De volgende mogelijkheid om Venus in de verrekijker als sikkel te zien, komt dichterbij: dat is februari/maart 2025, rondom de tijd dat Venus tussen de zon en de aarde door beweegt.
Mars is komt deze maand in oppositie met de zon en schijnt hele nacht als een roodachtige ster. Laat op de avond en in de nacht staat Mars hoog aan de hemel en de helderheid is een indrukwekkende magnitude -1,5. Beter dan dit wordt het niet dit jaar voor Mars.
Jupiter is prima zichtbaar, vanaf de avond en het eerste deel van de nacht. Het is altijd leuk om te kijken hoeveel maantjes je kunt zien.
Saturnus staat in Waterman en kun je het beste vroeg op de avond opzoeken. De tweede helft van januari vormt het een mooi koppel met Venus.
Uranus is een groot deel van de nacht met een verrekijker zichtbaar in het sterrenbeeld Ram.
Neptunus staat in de buurt van het cirkeltje van sterren van sterrenbeeld Vissen en is 's avonds met zorgvuldig speurwerk in een verrekijker detecteerbaar. Neptunus ziet eruit als een sterretje van magnitude 8.
Kometen
We moeten het helaas een poos zonder heldere kometen doen.
Nova T Coronae Borealis
Hou sterrenbeeld Noorderkroon in de gaten! Nog steeds wachten we op het moment dat daar een 'nieuwe ster' - een nova - gaat verschijnen. We hadden gedacht dat het in 2024 zou gebeuren. Wordt het 2025? Lees meer in dit artikel over Nova T Coronae Borealis dat ik heb geschreven.
Astrokalender voor een gewone verrekijker - januari 2025
vr 3 januari: schitterende samenstand Venus - maan
Als het mooi helder is zal het zelfs menig niet-sterrenkijker opvallen: boven de zuidwestelijke horizon zorgen de maan en Venus voor een schitterende samenstand. Zodra de schemering intreedt kun je het zien. De briljante Venus staat slechts 1,5 graden rechtsboven de elegante smalle maansikkel. Zo'n 10 graden linksboven het stel staat de planeet Saturnus aan de hemel. Je kunt mooi inzien hoeveel de maan in één dag aan de hemel opschuift, want morgen trekt hij over Saturnus heen!
za 4 januari 18.26 uur: maan bedekt Saturnus
De maanschijf, die vanavond voor een kwart door de zon wordt verlicht, schuift voor Saturnus langs. Saturnus verdwijnt aan de donkere rand van de maan. Het start met de bedekking van het ringenstelsel en 14 Seconden later begint de bedekking van het planeetbolletje. Na 24 seconden is heel Saturnus aan ons zicht onttrokken. In een telescoop met flinke vergroting is het een ronduit spectaculair gezicht. Heb je die niet tot je beschikking, volg het dan met je verrekijker - ook prachtig!
Afhankelijk van je waarneemplek kan de bedekking een paar minuten later beginnen. Ga hoe dan ook op tijd naar buiten om je te oriënteren en om de aanloop te ervaren.
Een leuk extraatje is dat net onder Saturnus bijna gelijktijdig een sterretje van magnitude 6,7 wordt bedekt. Dit sterretje (85 Aqr) verdwijnt in een oogwenk. Ineens is ie weg.
Nu je toch bezig bent, blijf dan voor het toetje: Ongeveer om 18.38 uur verdwijnt ook 84 Aqr van magnitude 7 achter de donkere maanrand en rond 18.52 uur scheert de maan langs 83 Aqr,(magnitude 5,5) in zuidelijk Nederland en België bedekt de maan dit sterretje.
zo 5 januari: zeldzame stand Jupitermanen
Als middennacht nadert staan de Jupitermanen oostelijk van Jupiter in een volgorde die nogal zeldzaam is: Europa, Ganymedes, Io en Callisto. De omlooptijden van de grote manen van Jupiter vertonen resonanties (vaste verhoudingen) en daardoor zijn bepaalde volgordes zeldzaam of zelfs onmogelijk.
Het is niet zo dat je mond van verbazing open zakt als je dit toevallig aanschouwt, je moet immers maar weten welk puntje wat is. Maar het idee is leuk en je kan het zien in een verrekijker!
ma 6 januari 17 - 19 uur : de Maan-X
Door een toevallige spel van licht en schaduwen bij de kraters Blanchinus, La Caille en Purbach lijkt er een letter 'X' op te lichten op het maanoppervlak. Zie hier voor een indruk. Kun je het met je verrekijker zien?
di 7 januari 18.30 uur: sterbedekking
De maan bedekt de ster Pi Piscium (magnitude 5,5) aan de donkere maanrand. De tijd kan een paar minuten afwijken afhankelijk van je waarneemplek.
do 9 januari: oortje aan de maan
Sinus Iridum wordt later op de avond dusdanig belicht dat er een 'oor' of handvat ('the golden handle') aan de maan lijkt te zitten. Een grappig gezicht.
do 9 januari --> vr 10 jan: Plejaden bedekking
De maan trekt over de fraaie open sterrenhoop Plejaden, de eerste van vijf Plejadenbedekkingen dit jaar!
De maan is voor 82% verlicht en een aantal heldere sterren van de groep verdwijnen achter de donkere maanrand. Merope verdwijnt rond 3.04 uur, Alcyone 3.55 uur (in een deel van het land rakend), Atlas is 4.11 uur aan de beurt.
vr 10 jan --> za 11 jan: samenstand maan-Jupiter
De vrij volle maan en Jupiter staan ongeveer 5 graden van elkaar aan de hemel en domineren het sterrenbeeld Stier. De twee heldere objecten passen net in één verrekijkerbeeld.
ma 13 --> di 14 januari: Vesta
Vind je het leuk om een keer een planetoïde te spotten? Vannacht is een uitgelezen kans om planetoïde 4 Vesta makkelijk aan te wijzen. Het zwakke lichtpuntje van magnitude 7,6 staat slechts 5 boogminuten noordelijk van ster Iota Virginis (magnitue 4,2).
Je moet wel wachten totdat het stel voldoende hoog boven de horizon komt, dat is na 02.00 uur.
De hemelachtergrond is wel helder door de Volle Maan, wat de waarneming mogelijk bemoeilijkt.
ma 13 --> di 14 januari: samenstand maan en Mars en Pollux
De Volle Maan schijnt de hele (lange) winternacht en bezoekt Mars. In de ochtend is de schijnbare afstand slechts 14 boogminuten. De heldere ster pollux van Tweelingen staat ook vlakbij. Wat een fraai verrekijkerbeeld!
di 14 januari: maan bij M44
Vanavond staat de maan 2 graden noordelijk van de open sterrenhoop M44. Omdat de maan bijna vol is, is het contrast met sterretjes van de sterrenhoop erg groot en is het geen makkelijke waarneming. Maar even proberen te kijken kan geen kwaad en wie weet is het best fraai!
za 18 januari: samenstand Saturnus en Venus
De twee planeten kruipen al een een tijd steeds dichter naar elkaar toe. Vanavond staan ze zelfs minder dan 3 graden van elkaar aan de avondhemel. Kijk rond 19.30 uur boven de zuidwestelijke horizon.
zo 19 januari: samenstand Saturnus en Venus
De twee planeten staan 's avonds nog steeds minder dan 3 graden van elkaar aan de avondhemel. Kijk rond 19.30 uur boven de zuidwestelijke horizon.
ma 20 --> di 21 januari: samenstand maan en Spica
Kijk in de vroege ochtend naar de halve maan in het zuiden en je ziet rechtsboven op slechts een halve graad Spica, de helderste ster van sterrenbeeld Maagd.
di 21 januari: samenstand Mars en Pollux
Mars heeft de de heldere ster Pollux tot 2,4 graden genaderd. Bekijk het stel 's avonds. Pollux, de helderste ster van Tweelingen is een oranje reuzenster, maar de intense kleur van Mars zal meer opvallen.
vr 24 --> za 25 januari: samenstand maan - Antares
Je hoeft op zaterdagmorgen 25 januari voor deze bezienswaardigheid niet eens zo heel vroeg opstaan. Rond 7 uur kun je een fraaie maansikkel zien, met rechts daarboven de heldere rood-oranje ster Antares. De hoofdster van Schorpioen associeer ik met de zomer, ook al is het nog hartje winter. Het voorjaar kan niet héél ver weg zijn.
do 30 januari: heel jonge maan
Ga rond 18.00 uur naar een plek met vrij uitzicht op westzuidwesten en je kunt een zeer smalle maansikkel ontdekken als het goed helder is. Het is slechts 29 uur na Nieuwe Maan.
vr 31 januari: jonge maan nabij Saturnus
Vergeleken met gisteren kun je een uur later de jonge maansikkel bewonderen. Ga rond 19.00 uur naar een plek met vrij uitzicht op westzuidwesten en je kunt de 6% verlichte maanschijf ontdekken. Daar linksboven staat de planeet Saturnus en daar weer boven straalt de heldere Venus.
Tot slot van dit maandoverzicht de maanfasen op een rijtje. Deepsky waarnemingen gaan het best rond nieuwe maan en op avonden bij laatste kwartier en de dagen daarna. Bij eerste kwartier en volle maan stoort de maan tijdens de avonduren.
Bronnen: Sterrengids 2025, Jaarboek sterrenkunde 2025, Sterren en planeten 2025, hemel.waarnemen.com, Stellarium en SkySafari Pro.