Wanneer gaat nova T Corona Borealis opnieuw uitbarsten?
Er was eens een witte dwerg, lang geleden en héél ver weg. De witte dwerg kreeg omgang met een rode reus. En dat bleef niet zonder gevolgen!
Dit lijkt een begin van een sprookje, maar wat hier volgt is serieuze sterrenkunde. We blijven toch een beetje in de sprookjessfeer, want in dit verhaal gaat onze aandacht eerst uit naar een kroon.
De ontdekking van T Corona Borealis
Noorderkroon is een klein maar opvallend sterrenbeeld aan de (hoe kan het ook anders) noordelijke sterrenhemel. De officiële Latijnse naam is Corona Borealis. Op 12 mei 1866 merkte de Ierse amateurastronoom John Birmingham iets vreemds op: een vrij heldere ster in Noorderkroon die hij niet eerder had gezien. Een zogenoemde nova, een ‘nieuwe ster’! Zoals zo vaak in de sterrenkunde is de naamgeving misleidend. Een nova is geen nieuwe ster, zoals we zo zullen zien, maar juist een ver geëvolueerde ster die opvlamt en daardoor in ons zicht komt.
Birmingham meldde zijn ontdekking aan Sir Robert Stawell Ball, de Astronomer Royal van Ierland. In de jaren daarna werd de ster in publicaties steevast ‘de Birmingham ster’ genoemd, een mooie erkenning voor de ontdekker. Later kreeg de nova kreeg zijn officiële naam T Corona Borealis (afgekort: T CrB) en jammer genoeg voor Birmingham is dat nu de saaie naam waaronder we de ster kennen. Nazaten zullen er overigens niet om treuren, want John Birmingham was enig kind en bleef zelf vrijgezel.
De ster zelf bleef enkele weken met het blote oog zichtbaar, en zwakte daarna verder af tot hij alleen nog maar zichtbaar was in telescopen, net als voor de opvlamming.
Tachtig jaar later, op 9 februari 1946, ontdekten meerdere waarnemers bijna gelijktijdig een nieuwe opvlamming van de ster T CrB. Het is een repeterende nova.
De vraag die zich meteen opdringt is, zal T Crb nogmaals opvlammen en wanneer gebeurt dat dan? Kunnen we er weer 80 jaar bij optellen en moeten we in 2026, extra alert zijn? Of kan het ook eerder of later?
Om dit te beantwoorden, bekijken we eerst hoe een nova tot stand komt.
Hoe ontstaan nova’s?
Zoals alle nova's maakt T CrB deel uit van een binair systeem, twee sterren die om elkaar heen draaien. T CrB zelf is een zogenoemde witte dwerg. Een witte dwerg is een zeer compacte ster, de hete kern die overblijft nadat een ster zijn brandstof heeft opgebruikt en zijn buitenlagen heeft afgestoten. Het is het eindstadium van een ster zoals onze zon.
De andere ster is een type ster die astronomen een rode reus noemen. Een rode reus is een ster in een late evolutiefase, die begint nadat de waterstof in haar kern is opgebruikt. Tijdens dit stadium zet de ster sterk uit, soms tot honderden keren haar oorspronkelijke omvang. De oppervlaktetemperatuur daalt, waardoor de ster een rode kleur krijgt. Ondanks de lagere temperatuur, schijnt een rode reus helder door haar enorme omvang.
In dit geval is er een rode reuzenster in een baan van 227 dagen rond een witte dwerg die de grootte heeft van een planeet. Vanaf de opgezwollen rode reus stroomt gas richting de witte dwerg dat wordt ingevangen in diens zwaartekrachtveld. Het gas hoopt zich op in een snel draaiende schijf rond de witte dwerg. Dit heet de accretieschijf. Een deel van het materiaal valt naar het oppervlak van de witte dwerg, waar het ophoopt en verhit. En uiteindelijk, boven een bepaalde kritische grens, ontbrandt de nieuwe opgehoopte materie met een spectaculaire thermonucleaire explosie. We zien het resultaat als een plotselinge verheldering van de ster. Slechts een klein deel van de massa van de dubbelster gaat verloren bij de uitbarsting, zodat het ophopen en uitbarsten zich na verloop van tijd kan herhaalt. Men denkt dat alle nova's op een bepaalde tijdschaal terugkeren, maar voor sommige kan het duizenden jaren zijn.
Komt er in 2024 een uitbarsting?
Je zou denken dat we tegen 2026 extra alert moeten zijn en Noorderkroon goed in de gaten moeten gaan houden. De waarheid is dat astronomen T Crb met telescopen vrijwel voortdurend monitoren, en dat doen zowel de professionals als de hobbyisten. Dit voorjaar begon het te zoemen.
Prof. Bradley E. Schaefer (Department of Physics and Astronomy, Louisiana State University) kwam in februari dit jaar namelijk met een publicatie dat lichtcurve van T CrB wisselingen vertoont volgens een patroon dat vrijwel gelijk is aan het patroon van de lichtcurve voorafgaand aan de uitbarsting van 1946. Schaefer voorspelde op basis van deze gegevens dat de volgende uitbarsting waarschijnlijk ergens in de maanden februari tot september 2024 plaats gaan vinden.
Wel, het wordt tijd!
De grenzen zijn natuurlijk niet zo scherp. Schaefer geeft zelf een 1-sigma betrouwbaarheid aan zijn voorspelling, wat zoiets wil zeggen dat de kans 70% is dat het uitkomt. Dat de uitbarsting vóór het vuurwerk van de jaarwisseling plaats gaat vinden geeft hij een 2-sigma betrouwbaarheid, wat vertaalt naar een kans van zo’n 95%.
Evengoed moeten we bedenken dat waarnemingen uit het verleden geen garantie geven op de toekomst. Voor hetzelfde geld moeten we wachten tot 2026, of zelfs nog langer. Gelukkig is het wel zo dat het sterrenbeeld Noorderkroon in onze regionen bijna circumpolair is. De sterrengroep is het hele jaar door minstens een deel van de nacht boven de horizon.
Hoe dan ook, voorlopig werp ik elke keer als ik in het donker buitenkom een blik omhoog en zoek hoopvol het boogje van sterren aan de hemel, nieuwsgierig of de gastster is verschenen. Maar waarschijnlijker is dat een uitbarsting van T CrB eerst een uitbarsting op social media gaat veroorzaken en dat ik die eerst opmerk. En dan maar hopen op helder weer.
Vroeg of laat wordt het krantennieuws, dat we zeker niet zullen missen!
Waar moet je kijken?
https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2024AAS...24322505S/abstract
https://baas.aas.org/pub/2024n2i225p05/release/1
- Login of registreer om te reageren